BEZPRYM. Władca jednej zimy

W latach 1031-1032 Polską rządził książę Bezprym. Na temat jego życia wiemy niewiele. Jeszcze mniej zachowało się informacji odnośnie jego panowania. Jak ono właściwie wyglądało?

W wyniku machinacji Bezpryma w 1031 roku dokonał się pierwszy rozbiór Polski. Jego beneficjantami zostały Ruś i Niemcy, które najechały nasz kraj niemal równocześnie od zachodu i wschodu. Takiego uderzenia nie był w stanie wytrzymać rozpaczliwie broniący się król Mieszko II. Zmuszono go do ustąpienia z kraju i ucieczki do południowego sąsiada Polski – Czech.

Taki rozwój wydarzeń był po myśli przebywającego u boku wojsk ruskich Bezpryma. Mógł on teraz objąć rządy w Polsce, skąd wcześniej przepędził go Mieszko II. To on stał się panem sytuacji. Gdyby nie jego knowania sojusz niemiecko-ruski raczej nigdy nie doszedłby do skutku.

Po pokonaniu Mieszka II Rusini wycofali się do domu, wioząc ze sobą na wozach wielkie łupy. Zdaniem historyków, zdobywcy pochwycili je nie tylko na obszarze Grodów Czerwieńskich, które anektowali do swego państwa, ale również na pozostałych terenach władztwa Piastów, gdzie nie spotkali większego oporu ze strony obrońców.

Można przypuszczać, iż Bezprym rozstawał się z Jarosławem Mądrym w miłej atmosferze, ponieważ chciał mieć z nim dobre stosunki. Tak naprawdę Rusini byli gwarantem dalszego panowania księcia w Polsce.

W razie ewentualnego powrotu do kraju Mieszka II Bezprym na pewno zwróciłby się o pomoc do Rusinów. Nigdy jednak do takiej sytuacji nie doszło, gdyż książę czeski Udalryk nie dość, że przez wiele miesięcy więził zbiegłego do jego kraju polskiego króla, to również kazał go wykastrować.

W fatalnych w skutkach dla państwa polskiego wydarzeniach 1031 roku brał udział również młodszy brat Mieszka II i Bezpryma – Otton. Poparł on czynnie Bezpryma, za co spotkała go odpowiednia nagroda. Zdaniem historyków, wydzielono mu dzielnicę.

Jednym z pierwszych posunięć Bezpryma było odesłanie do Niemiec korony i insygniów koronacyjnych poprzednika. O tym fakcie informowały zwięźle „Roczniki hildesheimskie”. Wspomniane źródło podało, iż koronę Mieszka cesarzowi Konradowi II wysłał sam Bezprym.

Nieco inaczej całą sprawę skomentowała „Kronika brunwilerska”, opisująca okoliczności powstania opactwa w Brauweiler pod Kolonią. Według tego źródła, insygnia koronacyjne dostarczyła do Niemiec żona Mieszka II, królowa Rycheza.

W dotychczasowej historiografii na różne sposoby interpretowano powyżej wzmiankowane źródła niemieckie. Najczęściej dochodzono do przekonania, iż Konrad II otrzymał korony bezpośrednio od Bezpryma lub Rychezy. Niekiedy przypuszczano także, iż Rycheza przekazała cesarzowi korony swoją i męża, zaś niezależnie od tego Bezprym koronę Bolesława Chrobrego.

Ostatni z przywołanych pomysłów raczej nie wchodzi w tym miejscu zupełnie w grę, gdyż Mieszko II – jak się na ogół przyjmuje – przywdział na swe skronie w 1025 roku koronę swego ojca, co czyniło zbytecznym wykonywanie nowej dla niego samego.

Panowanie Bezpryma trwało zaledwie kilka miesięcy. W tym czasie – jak sugerują informacje źródłowe – krwawo rozprawił się z opozycją, a więc z osobami nadal stojącymi wiernie przy Mieszku II.

Niewykluczone, iż przeciwnicy Bezpryma spodziewali się rychłego powrotu Mieszka do kraju, jednak w ówczesnych warunkach było to całkowicie niemożliwe.

Postępowanie Bezpryma, co oczywiste, musiało wywołać opór ze strony prześladowanych. Brak jakiejkolwiek reakcji z ich strony groził kompletnym demontażem stronnictwa prokrólewskiego, co było na rękę Bezprymowi, dążącemu do zachowania zdobytej niedawno władzy.

Można tylko domyślać się, ile krwi polało się podczas rządów Bezpryma. Dotychczasowi historycy nie mieli wobec księcia litości, oskarżając go o wymordowanie wielu panów świeckich i duchownych. Nikt wcześniej w piastowskiej historii – o ile wiemy – nie dopuścił się czegoś podobnego.

Występki Bezpryma przerwała jego śmierć. Według roczników hildesheimskich, został on zamordowany „przez swoich, nie bez poduszczenia braci”. Mediewiści ustalili, iż śmierć księcia, uznawanego za pierwszego zdrajcę Polski, nastąpiła w marcu 1032 roku.

Do dnia dzisiejszego nie ustalono, kto wysłał na tamten świat Bezpryma. Z tonu wypowiedzi rocznikarza hildeshemskiego wynikałoby, iż przyczynili się do tego jego przyrodni bracia. Czy tak rzeczywiście było nie podobna rozstrzygnąć z całą pewnością, ponieważ wymieniony przekaz zbył całą sprawę ogólnikiem. Na śmierci Bezpryma najbardziej skorzystał Mieszko II, przejmując po nim ponownie władzę w Polsce, w której rządził do 1034 roku.              

Nie jest znane miejsce pochówku pierworodnego syna Bolesława Chrobrego. Brakuje też informacji o żonie lub ewentualnym potomstwie księcia.

Skutki panowania Bezpryma

Bezpośrednio po śmierci Bezpryma Polska pozostała bez władcy, ponieważ zgłodzony książę nie pozostawił po sobie następcy. Niekiedy przypisywano Bezprymowi posiadanie syna Romana, jednak współcześni badacze uważają tę informację za wyssaną z palca.

W wyniku machinacji Bezpryma Polska na prawie pół stulecia straciła status królestwa. Koronę Mieszka II Lamberta uzurpator odesłał cesarzowi Konradowi II, chcąc w ten sposób się mu przypodobać. Całkowicie upadł autorytet władzy, zaś Polska całkowicie stała się zależna od sąsiadów.

Źródło:

Mariusz Samp - 1031. Pierwszy rozbiór Polski